Будоўля на ўсе часы

Нездарма кажуць будаўнікам: "Памагай Бог!" Зычаць і іншым працоўным людзям гэтак жа, але ж калі гаворка пра будоўлю, многія пераканаліся ў праўдзівасці псальма: "Калі Пан не збудуе дома, марна працуюць будаўнікі яго..." (Пс 127.1) А вельмі крыўдна дарма высільвацца. А вось калі Бог памагае...  Праца не робіцца лягчэйшай, і рукі баляць не менш, і на холадзе задубееш, і на сонцы спячэшся, але справа ладзіцца, і сэрца ціха спявае ўнутры. Будоўля ж сэрца чалавека пачынаецца з першым уздыхам і вядзецца ўсё жыццё.

Зараз многім ад навінаў адбірае мову. Як той казаў: "Думаў я, што гэта ўжо дно, але знізу пастукаліся"... Нібыта і хочаш нешта сказаць, а адчуваеш, што аднадумцы разумеюць без слоў, а тых, хто мяркуе інакш, не пераканаеш. На жаль, голас прапаганды грамчэйшы. Хочацца сказаць некаторым людзям, каб неяк берагліся расійскай афіцыйнай інтэрпрэтацыі падзеяў, бо гэтыя іхнія навіны і прамовы падобныя на камняпад. Свядома стаяць пад ім – шкодна для здароўя. Куды потым з параненай галавой? Пакінем прапагандыстам іх марную працу, не ў стане яны будаваць.

Застаюцца ж незаўважныя, нябачныя разбурэнні, раскіданыя камяні... Часам так карціць схапіцца за камень і шпурнуць у бліжняга, праўда? Словам вострым з інтанацыяй крыўднай замахнуцца так, каб дайшло, нарэшце... Але чакай, трэба успомніць пра прыстойнасць і захаваць чарговасць: "Хто з вас без граху, няхай першы кіне камень..."

Толькі Хрыстос можа камяні забраць з нашых рук.

Каб жа хутчэй настаў час збіраць і будаваць...

Не вязьніцы, якія рассыпяцца, а дамы, якія будуць імкнуцца ў вышыню...

Утульнае мінулае, якое мы трымаем за гузік

Тата з гармонікам у кагосьці на вяселлі

Шэсць год таму мой бацька адыйшоў у вечнасць, але здаецца, што мінулі якія-небудзь гады два. Вядома, накрывае хваля ўспамінаў, і зноў – адчуванне страты. Справа нават не ў тым, што не цэнім людзей, пакуль яны жывыя, – святла і любові заўсёды не хапае. Сёння, калі мы робімся ваяўнічымі і разгубленымі адначасова, надыходзіць час успомніць нашых бацькоў і часы, у якія ім выпала жыць і верыць.

Свет змяняецца за апошнія дні вельмі імкліва. Цяжка нават вылучыць, чаго зараз больш: новых выклікаў, вяртання савецкай імперыі або праяўлення таго, што нікуды не знікала, проста мы не хацелі гэтага бачыць. Якія б выпрабаванні ні чакалі нас наперадзе, вера будзе выпрабоўвацца ў першую чаргу. Захаваем мы яе? Напрыклад, нам толькі "не рэкамендуюць" удзельнічаць у любых мітынгах, калі яны не праўладныя, і мы не ходзім. А калі б з'явіўся кіраўнічы наказ "не хадзіць" у храм? Альбо хадзіць у строга вызначаныя дні? І без дзяцей, і пад страхам "самі ведаеце чаго"?  Нашыя бацькі засталіся людзьмі веруючымі, а нашае "лайт"-хрысціянства можа і не вытрымаць. Добра, што вера – Божая ласка, а не наш высілак... Як і надзея, якой нам ужо не хапае (а ці просім мы Пана аб ёй?), як і дабрыня (дарэчы, а куды яна падзелася?...)

Я не магу ўявіць, што тата альбо ягоныя сябры бяруць ў рукі зброю, хоць, вядома, служылі ў войску. Добра ведаю, што ўмелі нікога не здрадзіць, не выдаць, умелі падтрымаць, застацца вернымі сваёму слову. Магчыма, зараз наша чарга даведацца, ці нашая вера і любоў змогуць вытрымаць цёмныя няўтульныя часы.

Мы яшчэ трымаем мінулае за гузік, бо там было цепла і спакойна, з коцікамі ў стужках сацыяльных сетак, з дробязямі і лянотай. Нібыта назаўтра прачнемся, а ўсё так, як было. Трэба гэта былое адпусціць і паглядзець у вочы цяперашняму часу і падумаць пра магчымае будучае. Спакойна. Божая воля на ўсё.

Пра веру, боль і надзею

Снежань 2013. Капліца, якая ў лютым згарэла на Майдане

 З папярэдняга ўрыўка: "Калі пакутуе частка Цела, я таксама павінен адчуваць страту. Боль дасца ў знакі самотнасцю, адчаем, фізічнымі пакутамі, нянавісцю да сябе."

Калі верыць, што мы – часткі Хрыстовага Цела (а незалежна ад нашага стаўлення, так і ёсць), то спачуванне, узаемадапамога, салідарнасць паміж хрысціянамі павінны быць звычайнай з'явай, справай зразумелай і не патрабуючай нейкай асаблівай адзнакі. Часта так і ёсць. На самой справе, не так часта, як магло б быць.

Атрымліваецца, што мы пакліканыя перажываць чужы боль, як свой. Але ў жыцці мы ведаем, што за блізкіх і сяброў мы хвалюемся мацней, і да евангельскага братэрства яшчэ нам ісці і ісці. Але ўсё ж такі ад таго, што мы адмахнемся ад пакутаў незнаёмых людзей, створым сабе панцыр накшталт "самі вінаваты, палезлі куды не трэба", пачуццё страты не абміне нас... Магчыма, адсюль гэтае надакучлівае "нешта не так". Бо замест адгукнуцца, замыкаем сэрца, стараемся не думаць небяспечных думак, зберагаем камфорт.

Можа стварыцца ўражанне, што  можна патануць у болі і адчаі, перажываючы за ўсіх і ўсё. Але мне здаецца, гэта якраз-такі магчымасць стаць (ці застацца) чалавекам. Без Хрыста, Крыніцы надзеі, сапраўды змрок можа зрабіцца нязносным, апусцяцца рукі, але  – "Не бойцеся..."

Што найбольш уражвае ў стаўленні некаторых знаёмых да падзей ва Ўкраіне, – калі пачынаюць гаварыць, як дыктары дзяржаўных тэлеканалаў. Не заўважаюць, наколькі бязлітасныя іх прысуды...  Магчыма, мне проста пашчасціла мець сяброў і добрых знаёмых ва Ўкраіне і глядзець на падзеі іхнімі вачамі, пачынаючы з лістапада 2013-га. Кажуць, нельга нікому верыць, але гэта просты шлях у безнадзейнасць, а нам туды не трэба. Бог дае чалавеку магчымасць сустрэць людзей, якім можна давяраць. Менавіта яны без красамоўства, але ад сэрца, пішуць, гавораць пра свае перажыванні, якія адлюстроўваюць стан рэчаў лепш, чым любая афіцыйная інфармацыя. Дзякуй вам, Оленка, айцец Мікола, Леша і многія іншыя, адважныя і сапраўдныя...

Глядзець вачамі сяброў на пакуты Ўкраіны цяжка, таму што вельмі часта глядзець даводзіцца праз іхнія слёзы. І не прыдумалі такі "панцыр", каб гэтыя слёзы не сталі і тваімі,..

Сопричастность и сострадание

...Мы — Тело, а потому совершенно естественно Бог полагается на то, чтобы одни клетки восполняли нужды других. Нужные органы моего тела очень быстро откликаются на крик о помощи, издаваемый больной тканью. В Теле Христовом Дух поддерживает единство, взывая к соседним клеткам. Дух открывает наши глаза на человеческую нужду, подсказывает, когда нужно перенаправить ресурсы оттуда, где их много, туда, где их недостаточно.

Чтобы описать таинственные пути, которыми мы, клетки, собраны в Тело, Чарльз Уильямс использовал слово «сопричастность». Это слово звучит очень высокопарно, но на деле ответ на нужду соседней клетки может вылиться в совершенно прозаическое действие: поделиться едой, посочувствовать скорбящему, убраться в доме. После фонтанирующего Духа Пятидесятницы члены раннехристианской церкви почувствовали: им нужно Божье водительство в делах чисто практических: при помощи бедным, распределении «гуманитарной помощи».

Слова «друг друга» предполагают сотрудничество клеток. Они лейтмотивом проходят по всему Новому Завету. «Принимайте друг друга», — говорят нам, «служите друг другу». Нам надлежит исповедовать друг другу свои грехи, молиться друг за друга, прощать друг друга, учить и наставлять друг друга, утешать друг друга, носить бремена друг друга. И, конечно же, самую объемную заповедь оставил нам Иисус: «Любите друг друга, как Я возлюбил вас». Наше послушание и наша чуткость по отношению друг к другу являются теми точками взаимного соприкосновения, через которые проникает в нас Дух Божий. Это межклеточное взаимодействие — знак Его присутствия. Христос взращивает Свое Тело в мире, укрепляет Свое присутствие, благодаря Духу, Который служит для нас главной силой притяжения.

Пачынаецца...

...Сто дарог за маімі плячыма.
Пачынаецца ўсё з любві.
А інакш і жыць немагчыма.

Апошнім часам гэтыя тры радкі верша Яўгеніі Янішчыц часта прыходзяць у галаву. Чаму не ўвесь верш – такі чулы, гарачы, шчыры?.. Не ведаю, але з гэтых трох пачынаецца Вялікі пост.

Азірнемся ж назад: з чым прыйшлі? Што за цяжар нясём на плячах? Іншым можам сказаць, што крыж, а перад Богам? Бывае, што пустка прыцісне горш, чым выпрабаванні.

Вось гэтыя "сто дарог" – напэўна пачыналіся з любові, а ці захавалі мы ёй вернасць?.. Куды штурхала нас маладушнасць? За якімі міражамі мы гонімся з апошніх сіл? А сколькіх бліжніх самі сапхнулі з добрых шляхоў... Не тое каб яны перашкаджалі, але ж зайздрасць... Можа, горш, калі зусім не заўважылі? Суседзяў, блізкіх? І нават Паэта Рыгора Барадуліна, з якім развітваемся сёння? Не мелі часу. Ці цанілі сяброўства, любоў без карысці, хараство простых рэчаў? Што ж мы тады прыдбалі? Што растрэслі па дарозе? А прызначаны былі на што?

Бог вызначае людскія шляхі любоўю... Яны й пачынаюцца так, і доўжацца, і адраджаюцца – з любові. Кажуць, са страху людзі навяртаюцца. Дзе там! Бягуць па глухіх сцежках да якой-небудзь варажбіткі... Або спрабуюць адкупіцца: "Вазьмі, Пане, грашыма". Нашыя цвёрдыя каркі не возьмеш страхам, мы нават з болем прызвычаіліся жыць. Таму інакш пачынаецца пакаянне. Інакш пачыналася дарога дадому блуднага сына.

Хрыстос прыйшоў на зямлю і стаў Святлом на шляхах чалавецтва. Не дзесьці там далёка і даўно, але тут, у жыцці кожнага чалавека, сям'і, грамадства. Вялікі пост дае магчымасць разам з Езусам прайсці Ягонымі дарогамі – праз прыняцце рашэння, праз Крыжовы шлях, праз цішыню Голгофы аж да Уваскрасення – каб убачыць, зразумець, вымаліць адчуванне, як Бог любіць чалавека. "Адчуйце, нарэшце, сэрцам", – заклікае псальміста. І там, у сэрцы, прыняць рашэнне выправіць свае шляхі, нешта змяняць кожны дзень, патроху, з надзеяй на Бога, з любоўю, якая не стамляецца пачынаць усё нанова.

Зямля, поўная талантаў

Гаспадар, я ведаў, што ты чалавек жорсткі, жнеш там, дзе не сеяў, збіраеш там, дзе не рассыпаў. Таму, пабаяўшыся, я пайшоў і схаваў талант твой у зямлю. Вось вазьмі сваё”. Мц 25,24-25

"Слуга нягодны і лянівы!" Але ён, прынамсі, усведамляў, што атрымаў талант, багацце. Не захацеў асвоіць яго, не рызыкнуў карыстацца ім, не наважыўся памножыць яго. Спалоханы і пануры, чакаў, калі пазбудзецца гэтага цяжару (Вось, вазьмі сваё) перад незразумелым і жорсткім гаспадаром.

Многія з нас, калі б зараз запатрабаваў Пан рахунку, сказалі б іначай: "Пане, а чаго Ты спадзяваўся ад мяне? Ты ж нічога мне не даў! Ты не сеяў, не рассыпаў, умоў не стварыў, таленту пашкадаваў. Што я мог зрабіць?"

Нешта засляпляе нам вочы: ці то прагнасць, ці то зайздрасць, ці фальшывая сціпласць – нічога я не маю, абняць і пашкадаваць. Таксама, можа стацца, "справы Божыя" ўяўляюцца недасяжна вялікімі для нашых невялічкіх магчымасцяў. Тут бы выжыць, дзе ўжо больш...

Вяртаючыся да "жорсткага" гаспадара. Мне здаецца, у яго напэўна быў план для кожнага свайго слугі. Даючы вялікія дары, ён спадзяваўся, што чалавек зменіцца сам і зробіць нешта добрае для свету, памножыць дадзенае багацце з ахвотаю і радасцю, укладаючы ў гэты працэс сваю працу і сэрца. Гаспадар быў рэалістам, не надзяліў кожнага па-роўну, дасканала ведаў магчымасці, умовы і перашкоды. Але давяраў нават ляніваму.

Будзьма ж уважлівымі да Божых падарункаў. Каб не здарылася так, што спытаецца Пан: "Хто-небудзь ведае, што Я люблю цябе?", а мы даўно і глыбока закапалі гэты неверагодны дар, нікому не сказалі, стаміліся і зажурыліся-замаркоціліся, як ад цяжару...

Як гэта працуе

Не маю абгрунтавання, але заўважаю, што ўсё часцей спраўджваецца: калі хочаш дапамагчы дальнім, зрабі штосьці добрае для бліжніх.

Так, можна гэты прынцып падвесці пад "Любі бліжняга свайго", так бы мовіць, скараціць. Яшчэ ёсць такое паняцце, як "ахвяраванне" – сваёй працы, свайго болю, высілку і малітвы за нейкую справу, у пэўнай патрэбе, за людзей...

Але зараз я маю на ўвазе адчай і трывогу, калі перажываеш за чалавека, які зараз далёка ад цябе, якому зараз кепска, а ты нічым дапамагчы не можаш.

Здавалася б – маліся, ахвяруйся. Толькі... Трывожная малітва вельмі нясталая, нават можна сказаць, сляпая, а нездарма любоў патрабуе дзеяння. Таму ад засяроджання на сваіх перажываннях, а часцей за ўсё, калі быць шчырымі, на сабе, трэба павярнуцца тварам да тых, хто побач. Магчыма, іх турботы і патрэбы здадуцца дробнымі ў параўнанні з глыбінёй трагедыі і вялізнай трывогай, але! Зрабі гэта з любоўю. Падымі і падай камусьці пальчатку ў тралейбусе. Выслухай уважліва. Накармі смачна. Усміхніся, дапамажы. Дзеясловаў – безліч, як і спосабаў выказаць любоў.

Проста часам мы баімся страціць гэтыя свае "высокія" пачуцці і перажыванні, нібыта праз іх мы робімся часткай жыцця тых, за каго хвалюемся. Не-а. З'яднаць нас можа толькі любоў. Неверагодна, але праз бліжніх і далёкім палягчэе. Спрабуйце.

Не перайначвай цытаты

Шукаючы ў сеціве, хто сказаў вядомае: "Працуй так, нібыта ўсё залежыць ад цябе і спадзявайся на Бога, калі ж усё задежыць ад Яго", вельмі здзівілася, прачытаўшы, што мы часта карыстаемся перайначаным выказваннем айца Хэвэнэсі з XVIII ст. А напісаў ён наступнае:

"Спадзявайся на Бога, быццам бы поспех цалкам і поўнасцю залежыў ад цябе, а не ад Бога, пры гэтым, так прыкладай намаганні, быццам бы не ты, але толькі адзін Бог здзяйсняе ўсё".

Далей знойдзеная тут цытата без перакладу:

"Уповай на Бога, как если бы успех целиком и полностью зависел от тебя, а не от Бога, при этом, так прилагая усилия, будто бы не ты, но лишь один Бог совершает все". (о. Хевенеси, XVIII век).

Поначалу оно (это высказывание) может привести читателя в замешательство. Ему непроизвольно захочется перевернуть все с головы на ноги: "Уповай на Бога так, как если бы все зависело от Него, а не от тебя..." Эти слова неоднократно пытались соответствующим образом изменить, однако в результате они становились банальностью. Первоначальная формулировка считается сегодня исконно игнатиевской. В чем же смысл этого парадоксального выражения?

Упование на Бога и деятельность человека представляет собой единое целое. Одно требует другого и пронизывает его. Деятельность человека – это сотрудничество с Богом. Однако необходимо сознавать, что, несмотря на отношения сотрудничества, все совершает Бог. И при всем уповании на Бога нельзя забывать о том, что сам человек должен принимать участие в трудах Божьих. Возможно, сегодня это выражение можно было бы перефразировать так "Уповай на Бога, но ни на минуту не забывай о сотрудничестве, которого требует от тебя это упование. Трудись таким образом, чтобы вся деятельность была исполнена знанием и всемогуществом Божьим. У Бога есть только твои руки, чтобы преобразовать землю. Однако, в конце концов, все зависит от Его благодати. Согласно Игнатию, уповающий на Бога всей душой может и должен использовать все средства, служащие к достижению благой цели. Но при этом он должен уповать не на эти средства, а на одного Бога".

Выратавальныя ўцёкі

 

Цяжка выпраўляцца ў дарогу, калі не ведаеш, дзе яна скончыцца. З абжытага месца, з прыемнага кола знаёмых рэчаў, адрываючыся ад людзей, з якімі паспеў пасябраваць, Цяжка паверыць, што трэба ўцякаць, калі навокал усё выглядае бяспечным. І людзі, як людзі, і ціхія зоркі, і ласкавае сонца, і хлеба хапае...

Кожнаму чалавеку ў момант небяспекі Бог дае розныя знакі, індывідуальна дабраныя і досыць адназначныя. Часцей за ўсё, яны паўтараюцца. Святому Юзафу быў сон: "Бяры Дзіця і Маці Яго і ўцякай". Папярэджанне праз сон, якое "спрацавала" добра адзін раз, паўтараецца зноў. І яму, сумленнаму чалавеку, які стараўся жыць з Богам праўдзіва і шчыра, хапіла гэтага знаку.

Ці хацелася Юзафу з Марыяй развітацца з сябрамі? Памарудзіць? З якімі думкамі ім прыйшлося звіваць гэтую ўтульнасць і свой жаль у валізкі? Мы ведаем толькі, што яны пакінулі Бэтлеем так хутка, як толькі змаглі. Евангелле гаворыць, што ў тую ж ноч. На англійскай мове ўцёкі ў Егіпет – "Flight into Egypt". Яны не проста ехалі, яны ляцелі, не чуючы пад сабой ног. Спадзяванне на Бога і ўласная самаахвярнасць акрылялі іх.

"Бярыце прыклад са Святой Сям'і", часта чуем мы ў касцеле. Але што ж стала з нашай гатоўнасцю? А з нашай успрымальнасцю да Божай волі? "Так – так, не – не", аказваецца, вельмі няпростым вымаганнем... Мы спім далей, мы марудзім нават тады, калі пагражае сур'ёзная небяспека. Курсы валют мы адсочваем вельмі чуйна, а што адбываецца з душой, не заўважаем увогуле. Так, нейкія цмяныя знакі, невядома што...

Каб ад Святой Сям'і навучыцца, трэба выправіцца разам, падзяліць з уцекачамі горыч пераследавання, стому, нястачу. Каб навучыцца слухаць і давяраць, трэба наважыцца падыйсці бліжэй. Дапамагаючы ім, знойдзем сябе. Бо пакуль ты разважаеш аб даверы да Бога, яны давераць табе паднесці Дзіця ў дарозе.

Калі маленькі Езус будзе спаць, ты будзеш ісці асярожна і ціха, нягледзячы на збітыя аб камяні ногі. Зусім не такі Ён лёгкі, які здаецца. (Святы Крыштаф, дарэчы, пацвердзіць). Але, сапраўды, што ж будзе, калі Ён прачнецца? Ведаеш, як малыя дзеці глядзяць дарослым у вочы – душу пранікаюць да дна... Не бойся, потым Ён усміхнецца. 

Ціхія вёскі

"Гарады Араэрскія будуць пакінуты, – застануцца пад статкі, якія адпачываць будуць там, і не будзе каму іх палохаць" (Раздзел 17 Кнігі Ісаі)

Дзе той наш прарок, голасу якога мы не хацелі чуць? Хто прадбачыў спусташэнне нашых вёсак.  “Не застанецца нікога…”

Каб хто сказаў нашым дзядам, што нікому не прыдасца гэтае поле, дзе кожная пядзя была палічана… Ці ведаў хто з гасцей на вясёлых уходзінах у новую хату, што праз 50-60 год не будзе каму ступіць нагой на гэтым дварышчы?... Толькі могілкі прырастаюць новымі крыжамі. А вёска… Рыхтуецца сама стаць помнікам часу, які адыйшоў, і людзям, якія тут пражылі свой век.

Але ж ЯКІЯ былі часы і людзі!.. Лёгкімі іх не назавеш. І цяжка працавалі, і гаравалі, і лёс свой клялі. Можа, таму дзяцей сваіх адпраўлялі вучыцца. Таму дзеці не вярнуліся.

Але самі старыя на прамілы Бог нікуды кратацца адсюль не хацелі. Абы ў сваёй хатцы памерці… Сярод сваіх сценаў, у роднай весцы, каля знаёмых людзей. І вось тыя суседачкі, што дзялілі паміж сабой усе беды і клопаты, пляткавалі і раіліся, глядзелі разам серыялы ў адной хаце, дапамагалі і жартавалі – хаваюць цяпер адна адну. З цяжкім уздыханнем думае кожная, ці не ёй наканавана наступнай ляжаць пасярод хаты ў белай хусце… Але яшчэ страшней думка, што можа менавіта яна застанецца ў вёсцы апошняй…

Маладыя імкліва выбіраюць месца, дзе ім лепш жывецца. Дзе больш выгодна, камфортна, весела. Усе гэтыя пошукі мне вельмі блізкія. Толькі зараз я пачынаю разумець, як важна, дзе і як ты паміраеш, хто і што тады побач з табой. Нельга будаваць сваё жыццё, маючы на мэце ўдалую смерць, бо дзеля тых, каго любяць, паміраюць і на крыжы. Але зусім не зважаць было б таксама глупствам. 

І стоячы каля труны маёй бабулі побач з яе нешматлікімі ўжо суседзямі, я ўбачыла яе жыццё такім ясным, сціплым і праўдзівым... Жыві з людзьмі, як чалавек, – і будзе каму пахаваць цябе. Стаялі вакол дзеці, унук, тры унучкі, чатыры праўнучкі і чатыры праўнукі… Прапраўнучка і прапраўнук у Астраўцы падрастаюць. Нібы зялёнае дрэва вырасла з непрыкметнай галінкі… 

Не ведае чалавек ні дня, ні гадзіны сваёй.

Хоць ты бойся яе, хоць ты кліч штохвіліну.

Але, выбіраючы, як жывеш, пакрысе вызначаеш і свой адыход.

Ці мяне пахаваюць у Вялікодны панядзелак блізкія людзі пад пахілай бярозай на ціхім магільніку апусцелай вёскі, куды забудуцца прынесці штучныя кветкі?...

05.04.2010

Сяброўкі. 2007 год, чэрвень