Слухаць і адрозніваць

Самуэль спаў у святыні Пана, дзе знаходзіўся каўчэг запавету. І паклікаў Пан Самуэля, а той адказаў: Вось я. І пабег да Элія, і сказаў: Вось я, ты мяне клікаў. Элі адказаў: Я не клікаў цябе, вярніся і спі. Ён пайшоў і лёг. Але Пан паклікаў зноў: Самуэль! Устаў Самуэль і пайшоў да Элія, і сказаў: Вось я, бо ты мяне клікаў. Той адказаў: Я не клікаў цябе, сыне. Вярніся і спі.
Тады Пан паўтарыў трэці раз свой заклік: Самуэль! Ён устаў і пайшоў да Элія, і сказаў: Вось я, бо ты мяне клікаў. Элі зразумеў, што гэта Пан кліча хлопца. І сказаў Элі Самуэлю: Ідзі спаць. А калі зноў цябе пакліча, адкажы: Кажы, Пане, бо слухае слуга Твой. Пайшоў Самуэль і лёг спаць на сваім месцы. Прыйшоў Пан і стаў, і паклікаў, як перад гэтым: Самуэль, Самуэль! Самуэль адказаў: Кажы, бо слухае слуга Твой. (1 Сам 3, 3-6, 8-10)

Самуэль спаў у цішыні святыні Пана. Яна была яго пакоем, дзе прабываў Пан, і больш ніхто. Магчыма, Элі знайшоў для хлопчыка найлепшае спакойнае і бяспечнае месца. У кожнага з нас ёсць такі пакой для сустрэчы з Панам: уласнае сэрца. Калі ў ім настае глыбокая цішыня, то сапраўды можна заснуць. І гэта не страшна. Не сорамна быць сабой у сваім жа пакоі – стомленым малым дзіцём, якому хочацца спаць. Бог сам выбірае час, калі паклікаць чалавека па імені. І той абуджаецца паслухмяна, але не адразу здольны распазнаць, хто яго кліча.

Мы блытаем Бога са знаёмымі фігурамі, значнымі для нас постацямі і нават (як гэта ні прыкра) рэчамі. Бяжым з гатоўнасцю адказаць на покліч і задыхана гукаем: “Вось я!” Але атрымліваем у адказ незразуменне: “Я не клікаў цябе”. Не кожны настолькі мудры і сціплы, як суддзя Элі, каб сказаць нам: “Вярніся і спі”. Раз мы ўжо прыйшлі – то знойдзецца і работа. Як не скарыстаць? Хіба мы самі не вылучаемся такой “вынаходлівасцю”, калі можна даручыць камусьці кавалак працы?

Пошукі свайго

“Хто з вас, маючы сто авечак…” – так пачынае сваю прыпавесць Езус (Лк 15, 3–7). Напэўна, Ягоныя слухачы адразу “злавілі” вобраз і кантэкст, а мы? Хто з нас мае штосьці ва ўласнасці? Ды не адно-два, а сапраўды шмат? Ці магчыма перанесці прыпавесць у сучасны кантэкст, у Беларусь, дзе з уласнасцю ўвогуле справы не вельмі цікавыя? Сказаць, што які-небудзь уласнік прадпрыемства мае работнікаў, таксама нельга. Калі чалавек мае іншага ва ўласнасці, то значыць няволіць яго, а гэта зусім іншая гісторыя.

Міжволі згадваюцца з дзяцінства вясковыя статкі кароў, якія вярталіся з пасты да сваіх гаспадынь, што часам аж выходзілі да брамкі і пільна аглядалі жывёлу, ці не сталася ёй што за дзень. Або пяшчотны і клапатлівы позірк бабуль на сваіх козачак… Калі б нават мелі іх сотню, несумненна, не пакінулі б ні адной без догляду, шукалі б страчаную і святкавалі вяртанне.

Дзе не трэба заставацца

Phillip Medhurst "Самсон у вязьніцы"

Ці надоўга хапіла б каму цярплівасці суправаджаць чалавека, які ходзіць па коле – гадзіну за гадзінай, дзень за днём, і, можа, год за годам? Нейкая недарэчнасць адчуваецца ў пытанні і ў самой ідэі, што чалавека трэба суправаджаць, а не выводзіць з гэтага кола. Але хіба побач з намі няма такіх нябачна “прыкаваных” людзей? Ці наш уласны рух не мае часам замкнёнасці на тым самым “маршруце”? Часцей за ўсё, гэта азначае адзіноту. 

“Калі схапілі яго філістынцы, зараз жа выкалалі яму вочы і завялі ў Газу, дзе прымусілі яны яго, закутага ў два ланцугі медныя і замкнёнага ў вязьніцы, малоць зерне”. Суд 16, 21

Самсон. Вобразнаму апісанню яго мінулага жыцця прысвечана аж 4 раздзелы Кнігі Суддзяў. Вязьніцы – адзін верш. Моманту смерці – 10 вершаў. Здаецца, нават Кніга Суддзяў стараецца трымацца здалёк ад цемры Самсона. Што ён думаў, тупаючы, упакораны, у бясконцым жорнавым коле, што ўспамінаў? Пагоркі і даліны ці рукі Далілы, бітвы ці спакойныя вечары? З вялікай вышыні ён зваліўся ў тую вязьніцу… І ўсё ж, калі філістынцы прыводзяць яго дзеля забавы ў свой багаты дом, то мы бачым, што страціўшы зрок, свабоду і сілу, Самсон не стаў вар’ятам. Значыць, на сцежкі свайго мінулага ён вяртаўся думкамі не адзін. Перад тым, як яго схапілі, сказана Ў Бібліі, што “Пан адыйшоў ад яго”. 

Па дарозе ў Эмаус

Не ўсім так шчасціць – ісці ўдваіх і разважаць над агульнай бядой. Часцей чалавек гаворыць сам з сабой, маркотна шыбуючы скрозь час і прастору. Сам сабе даводзіць пра наканаванасць, сам сабе вызначае кірунак, скардзіцца на беспрытульнасць, сам з сабой раіцца, як (і ці варта) жыць далей… Раптам іншы голас спытае: “Аб чым гэта ты? Што сталася?” І сэрца здранцвее, зайшоўшыся ад болю. Расказаць каму іншаму гэтае ўсё? Каму Іншаму? (Вялікая літара ўзнікне значна пазней.)

Ці ўжо здолее той небарака разважаць не толькі з сабой, ганяючы думкі па замкнёным коле? Ці раскажа аб тым, што бяжыць, адхіснуўшыся ў жаху ад месца, дзе памерла надзея, дзе твары сяброў паглынула цемра, якой, здавалася, ужо не вярнуцца ніколі? Святла больш няма, разумееш, Падарожны? Мітусня, засцярогі і плач. Ды чуткі, якім няма веры. Не, няма веры радасным чуткам, усё дарэмна. А мы спадзяваліся, ведаеш…

“Ох, якія ж дурні ды яшчэ і маруды!” – так смешна мог бы ўсклікнуць і рассмяяцца толькі нехта найбліжэйшы, найлепшы. Здымем абутак, пачнем спачатку – ад Майсея – крок па кроку выходзіць з кола змрочных думак. Заслухаўшыся, не ўберагчы сэрца ад іскраў таго агню, які ўсё распальвае, нязгасны. Ноч падступіць, зірне ў вочы, каб спахапіліся ў апошні момант: “Застанься, пабудзь… Хоць нябачным”.

Значнасць асабістага выбару

Нядаўна прачытала з цікаўнасцю, але без асаблівай увагі, каментар Кэрал Мэйерс (Carol Meyers), амерыканскай даследчыцы Бібліі, аб постацях жанчын-павітух, якія з’яўляюцца ў першым раздзеле кнігі Зыходу. У гэтыя дні нечакана актуальнасць іх павялічылася, так што мне захацелася падзяліцца некаторымі сваімі разважаннямі. Фрагмент з кнігі Зыходу – з Бібліі на падставе рукапісаў кс. У.Чарняўскага.

“І сказаў цар егіпецкі павітухам гебрайскім, адна з якіх звалася Сэфраю, другая – Пуваю, загадваючы ім: “Калі будзеце прымаць роды ў гебраяк і надыдзе час нараджэння, то глядзіце: калі будзе (дзіця) мужчынскага роду – забівайце яго; калі будзе жаночага роду – захоўвайце”. Але павітухі шанавалі Бога і не зрабілі згодна пастановы цара егіпецкага, а зберагалі хлопчыкаў. <…> Таму Бог добра абыйшоўся з павітухамі, а народ разрастаўся і рабіўся вельмі дужым; і таму, што павітухі шанавалі Бога, Ён пабудаваў ім дамы.” Зых 1, 15-21

На першы погляд, дзіўна, што кніга Зыходу не падае імені галоўнага прыгнятальніка габрэйскага народа, фараона. Але, магчыма, менавіта на забыццё і безыменнасць ён заслужыў сваімі дзеяннямі. “Аблічча Пана супраць тых, хто чыніць зло, каб памяць пра іх сцерці з зямлі” Пс 34 (33), 17.

Брат

У прыпавесці пра марнатраўнага сына столькі граняў, што кожны раз можна чытаць яе, нібы ўпершыню. Здаецца, абодва сыны штосьці паспелі змарнаваць (малодшы – грошы, а старэйшы – магчымасць радавацца бацькавай прысутнасці), але, тым не менш, не здолелі страціць любові свайго бацькі, нязменнай і бязмежнай. Езус у прыпавесці звяртаецца да тых сыноў, але, па сутнасці, усе яны малодшыя. Малодшыя Яго браты, бо Ён – першынец у Айца, які гаворыць у канцы прыпавесці: “Дзіця, ты заўсёды са мною, і ўсё маё – тваё”. 

Хрыстус – той брат, які выпраўляецца на пошукі малодшага. Таго, які хацеў устаць і пайсці да Айца, ды так і не здолеў. Можа, яму не прыйшлося апусціцца на самае дно, дзе свінням жылося лепш, чым людзям. Можа, занямог і аслаб, забыўся пра дом… 

І вось Дзіця, якое заўсёды з Айцом, усё ж пакідае Яго, каб знайсці і вызваліць брата ад зняволення,  голаду і самотнасці. Гэты сапраўдны старэйшы Сын нябачны ў прыпавесці Езуса,  дагэтуль Ён няспынна выблытвае братоў і сясцёр з розных сілкоў і сетак, каб жаданне “Устану і пайду” не змарнела, а споўнілася. 

Кошт, які Яму прыйшлося заплаціць за вызваленне ўсіх нас, малодшых, – вельмі высокі і рэальны. Яго жыццё – за маё… Езус згадзіўся вярнуцца ў абдымкі Айца мёртвым, каб толькі ўсе мы маглі знайсціся жывымі.

Не кожнае панібрацтва на карысць

Разважанні над словамі Езуса, што “лепш калекаю ўвайсці ў жыццё, чым з дзвюма рукамі ісці ў геену, у агонь непагасны” (Мк 9, 43-48) часта спыняюцца на фармальнай згодзе, што, канешне, лепш увайсці ў жыццё. Аднак, супрацьпастаўленне гэтых накірункаў напэўна было больш вымоўнае ў Ерузалеме таго часу. З аднаго боку палацы з іх раскошай, дагледжанасцю, духмянымі водарамі кветак, а з другога – смурод гарадскога сметніку з агнём і гніеннем адначасова. Дзе чалавеку захочацца апынуцца? Здавалася б, аж занадта відавочны выбар, але Езус не пазбягае яскравых вобразаў, карыстаецца чалавечай уражлівасцю, звяртаецца да розуму, каб чалавек выбраў добрую мэту – жыццё, і каб адчуў гэтае прагненне целам і душой,  выбраў Валадарства, куды ён запрошаны нават не на парог, але ў пакоі, як любімае дзіця.

Збавенная няздатнасць

Колькі трэба пражыць і як пасталець, каб згубіць гэты спрыт у самавыпрабаванні, якое часта завецца ў нас "вялікапоснымі пастановамі"... Збольшага ўдала датрыманыя абяцанні, уздых палёгкі на свята, пачуццё выкананага абавязку, плюсік сабе за малайцаватасць. Усё гэта трэба пакінуць, як дзіцячыя цацкі. З усмешкай і ўдзячнасцю за станоўчыя эмоцыі, але пакінуць, не браць з сабой. "Устрыманасць" – не значыць выбар нечага такога, з чым можна напэўна справіцца ўласнымі сіламі, ад чаго можна адрачыся і трымацца ўвесь пост, каб хаця не даць слабіну. Наадварот: пачаткам і трываннем трэба зрабіць сваю няздатнасць, нетрываласць. "Трэба"... Але як? Хіба хтосьці гэтаму вучыць?

Толькі кволасць будзе ў Бога шукаць падтрымкі. Толькі немач умее маліцца напоўніцу сваёй бязраднасцю. Абшары няпэўнасці і бяссілля – навошта ўваходзіць туды? Што там зведваць, чаго шукаць? Не сябе, о не. Там, на мяжы чалавечых сіл пачынае дзейнічаць Божая моц.

Калі я выпрабую сябе і пераканаюся, што магу кіравацца міласэрнасцю, маліцца і пасціць так, што не падкапаешся, то навошта мне Бог? Кім я пачну тады Яго лічыць, калі з года ў год больш-менш прыстойна спраўляюся сам? Але што, калі б Ён не тое, што захацеў мяне выпрабаваць, але адкрыў мне ўсяго краёчак праўды, як у Яго вачах выглядае мая паспяховасць у такой духоўнай "гімнастыцы"? Ці не з няўдзячнасці Богу растуць усе мае плюсы?

Таму мае сэнс вырашыцца рабіць штосьці, адразу пазначанае вялікім мінусам, калі глядзець па-чалавечы. Неабавязкова гэта штосьці значнае, часам усмешка да суседа здаецца немагчымай рэччу. Але Бог, у адрозненні ад чалавека, згодны на выпрабаванне, заахвочвае: "Выпрабуй Мяне, правер і ганарыся Мной, хваліся Маёй дапамогай". 

Калі чалавечы "мінус" сустракаецца з Хрыстовай моцай, усё змяняецца. Каб толькі прыйсці да Яго. Пад крыж.

Рэха

"Кажу вам, хто слухае," – так пачынае Езус прамову аб любові да ворагаў. Здаецца, настаў момант, калі Ягоныя суразмоўцы ўжо выказаліся і цяпер вытанчылі слух, каб паслухаць. Праўда, кажуць, што нярэдка людзі слухаюць не дзеля таго, каб пачуць, а каб упэўніцца ва ўласнай рацыі, або каб лепш абараніцца перад чужым меркаваннем. Падобна ў мясцінах, дзе можна пачуць рэха, чалавек крычыць і замірае ў чаканні адказу. Ён не спадзяецца пачуць штосьці новае, але сябе самога.

Да Езуса прыходзілі тыя, хто ўжо крычаў немым шэптам да Бога, як мытнік з прыпавесці: "Будзь міласэрны да мяне, грэшнага". А што ў адказ?.. Зноў і зноў, год за годам і сотні год, не ўздымаючы вачэй, усё цішэй: "Будзь міласэрны"... і "адыходзіў апраўданы" грэшнік, але ці насамрэч адчуваў гэта? Сэрцам усё яшчэ слухае...

І адказ – як дзіўна і проста – гучыць, як рэха: "Будзьце міласэрнымі, як і Айцец ваш міласэрны." (Лк 6, 36)

На чалавечае "будзь" Бог адгукаецца – "будзь". Бог, які "ласкавы да няўдзячных і да злых", дорыць тую ж здольнасць і чалавеку. "Літасцю і міласэрнасцю цябе карануе" (Пс 103, 4).
Так маленства ставяць на ўзвышэнне не каб падмануць, што стала вялікае, а каб зручней было ўзяць яго ў абдымкі, каб пачула і ўпэўнілася ў тым, што каханае бязмяжна. І падобным чынам, аказваецца, можа паступаць з іншымі людзьмі. Толькі той, хто паслухаў, ці часта карыстаецца гэтым дарам? А ўвогуле – дазваляе сабе крыкнуць, выказацца, прашаптаць?

Фасады і пячоры адной зямлі

Урывак пра здарэнне ў зямлі гадарэнаў такі вядомы, што не абяцае нічога новага ад чарговага чытання. Ды заселі ў памяці, напэўна, не апантаны нячыстым духам чалавек і не жыхары навакольных гарадоў і вёсак, але славутыя свінні, што паляцелі ў ваду невядома з якога абрыву, колькі б іх там ні было. 

Цікава, калі б човен з Хрыстом прыстаў да іншага берага, што б Ён убачыў? Дагледжаныя домікі, абвітыя зелянінай брамы і агароджы, уладкаванасць размеранага жыцця? Можа, адчуў бы зычлівасць гадарэнаў замест непрыняцця. І толькі нечый далёкі крык, удзень і ўночы, магчыма, не вязаўся б з ідыліяй. Што гадарэны адказвалі на пытанне: "Хто гэта?" Чужынцам, сваім дзецям, сабе? Хутчэй за ўсё, апантаны быў для іх увасабленнем зла. Гэта з-за яго трушчыліся ў гаспадынь талеркі, а ў мужчын не ладзілася работа, псавалася моладзь і хварэлі дзеці, – адным словам, няшчасце пад бокам. Здавалася б, усе хацелі пазбавіцца ад яго. Ці хай бы прынамсі ціха сядзеў там, у пячорах... І ўсё было б цудоўна?