Рахунак сумлення як штодзённая малітва

Нядаўна ў калідоры дзіцячай музычнай школы, чакаючы сына, я пачула, як настаўніца гаварыла юнай цымбалістцы: “Прапявай музыку самой сабе. Зайграла не тую ноту? Выпраўляйся і грай далей, не спыняйся”. Цікавы вобраз для разважання. Мы дапраўды часта “фальшывім” у жыцці, бяром не тыя ноты, не вытрымліваем паўзы, няўважліва слухаем Кампазітара і Дырыжора неверагоднай сімфоніі Сусвету, у якой маем уласнае непаўторнае гучанне. Але дзеля таго, каб выправіць памылку, трэба ведаць сваю партыю. Яна павінна гучаць дзесьці ўнутры, нягледзячы на знешні шум: мелодыя любові да Бога і бліжняга. Сумленне дапамагае адчуць фальш і страту гармоніі. Дастаткова толькі не заглушаць яго голас у сэрцы, а прыслухвацца да падказак.

    І гэтае добрае жаданне прыводзіць нас да такой цудоўнай формы малітвы, як рахунак сумлення. Многім здараецца карыстацца ім толькі па неабходнасці, падчас падрыхтоўкі да споведзі. І тое – не напоўніцу, а дзеля “падліку” грахоў і недахопаў. Варта вырашыцца на штодзённы рахунак сумлення, бо ў ім утоены вялікі духоўны скарб.

“Прасіце, і будзе дадзена вам”

У разважаннях пра малітву мы ўсё яшчэ знаходзімся на яе парозе. Але хіба гэта не парог роднага дома, дзе нас чакае хтосьці вельмі блізкі? Магчыма, пасля доўгага перапынку ў практыцы малітвы вяртаемся да гэтага “парога”, як блудны сын, з апушчанай галавой? Сама ж сустрэча з Богам, як запэўнівае Езус, азначае прыняцце і прабачэнне. Нават калі цяжка адчуць гэта, варта, прынамсі, памятаць, што Бог нас чакае.

    Кожны раз мы вяртаемся крыху іншымі, чым былі раней. З чым прыходзім, чаго прагнем, на што спадзяёмся? Выказваем гэта ў сваіх інтэнцыях, малітоўных намерах. Але і тут можна трапіць у крайнасць, а менавіта – паблажлівасць і апантанасць сваімі просьбамі. 

Божая прысутнасць

Мінулым разам мы спыніліся на захапленні гэтым светам, які Бог стварыў і працягвае ствараць, весці, развіваць і ў які нам прапануе ўвайсці Яго супрацоўнікамі. Вялікае пакліканне… Мы не здолеем дарэшты спасцігнуць яго, як і глыбіні Божай мудрасці ды любові, і ўсё ж, Ён чакае кожнага з нас.

    Кніга Быцця распавядае пра Бога ў Раі, з якім Адам і Ева маглі размаўляць тварам у твар. Наколькі цяперашняя малітва імкнецца да такой размовы, да прабывання побач з Усемагутным? Прыглядзімся да таго, як мы прыходзім, звяртаемся да Яго… Так, Бог прымае ўсе нашы просьбы, рады нават позірку ў свой бок. Але ці гэтага прагне? Ён чакае чалавека як асобу, якую любіць, а мы часта зводзім нашу лучнасць з Ім да свайго роду службы “Адно акно”. 

Кубак вады

Уявіце сабе такую сітуацыю: чалавек, які хоча піць і мае каля сябе кубак вады, проста не працягвае да яго руку і надалей пакутуе ад смагі. Ці ж не дзівак? Здаецца, вазьмі ды напіся! Сітуацыя, зазначу, без падводных камянёў: чалавек не паралізаваны, рукі слухаюцца, вада ў полі зроку, ніхто піць не забараняе… Не п’е, і ўсё. Што ты з ім зробіш? З вадой у пэўным сэнсе яшчэ ўдасца нешта прыдумаць, у горшым выпадку можна прымусіць піць. А з верай? З надзеяй, любоўю Божай і да Бога?

    Пагляджу на сябе. Мая прага Пана і той “кубак”, які Ён ставіць побач.

Слухаць і адрозніваць

Самуэль спаў у святыні Пана, дзе знаходзіўся каўчэг запавету. І паклікаў Пан Самуэля, а той адказаў: Вось я. І пабег да Элія, і сказаў: Вось я, ты мяне клікаў. Элі адказаў: Я не клікаў цябе, вярніся і спі. Ён пайшоў і лёг. Але Пан паклікаў зноў: Самуэль! Устаў Самуэль і пайшоў да Элія, і сказаў: Вось я, бо ты мяне клікаў. Той адказаў: Я не клікаў цябе, сыне. Вярніся і спі.
Тады Пан паўтарыў трэці раз свой заклік: Самуэль! Ён устаў і пайшоў да Элія, і сказаў: Вось я, бо ты мяне клікаў. Элі зразумеў, што гэта Пан кліча хлопца. І сказаў Элі Самуэлю: Ідзі спаць. А калі зноў цябе пакліча, адкажы: Кажы, Пане, бо слухае слуга Твой. Пайшоў Самуэль і лёг спаць на сваім месцы. Прыйшоў Пан і стаў, і паклікаў, як перад гэтым: Самуэль, Самуэль! Самуэль адказаў: Кажы, бо слухае слуга Твой. (1 Сам 3, 3-6, 8-10)

Самуэль спаў у цішыні святыні Пана. Яна была яго пакоем, дзе прабываў Пан, і больш ніхто. Магчыма, Элі знайшоў для хлопчыка найлепшае спакойнае і бяспечнае месца. У кожнага з нас ёсць такі пакой для сустрэчы з Панам: уласнае сэрца. Калі ў ім настае глыбокая цішыня, то сапраўды можна заснуць. І гэта не страшна. Не сорамна быць сабой у сваім жа пакоі – стомленым малым дзіцём, якому хочацца спаць. Бог сам выбірае час, калі паклікаць чалавека па імені. І той абуджаецца паслухмяна, але не адразу здольны распазнаць, хто яго кліча.

Мы блытаем Бога са знаёмымі фігурамі, значнымі для нас постацямі і нават (як гэта ні прыкра) рэчамі. Бяжым з гатоўнасцю адказаць на покліч і задыхана гукаем: “Вось я!” Але атрымліваем у адказ незразуменне: “Я не клікаў цябе”. Не кожны настолькі мудры і сціплы, як суддзя Элі, каб сказаць нам: “Вярніся і спі”. Раз мы ўжо прыйшлі – то знойдзецца і работа. Як не скарыстаць? Хіба мы самі не вылучаемся такой “вынаходлівасцю”, калі можна даручыць камусьці кавалак працы?

Пошукі свайго

“Хто з вас, маючы сто авечак…” – так пачынае сваю прыпавесць Езус (Лк 15, 3–7). Напэўна, Ягоныя слухачы адразу “злавілі” вобраз і кантэкст, а мы? Хто з нас мае штосьці ва ўласнасці? Ды не адно-два, а сапраўды шмат? Ці магчыма перанесці прыпавесць у сучасны кантэкст, у Беларусь, дзе з уласнасцю ўвогуле справы не вельмі цікавыя? Сказаць, што які-небудзь уласнік прадпрыемства мае работнікаў, таксама нельга. Калі чалавек мае іншага ва ўласнасці, то значыць няволіць яго, а гэта зусім іншая гісторыя.

Міжволі згадваюцца з дзяцінства вясковыя статкі кароў, якія вярталіся з пасты да сваіх гаспадынь, што часам аж выходзілі да брамкі і пільна аглядалі жывёлу, ці не сталася ёй што за дзень. Або пяшчотны і клапатлівы позірк бабуль на сваіх козачак… Калі б нават мелі іх сотню, несумненна, не пакінулі б ні адной без догляду, шукалі б страчаную і святкавалі вяртанне.

Дзе не трэба заставацца

Phillip Medhurst "Самсон у вязьніцы"

Ці надоўга хапіла б каму цярплівасці суправаджаць чалавека, які ходзіць па коле – гадзіну за гадзінай, дзень за днём, і, можа, год за годам? Нейкая недарэчнасць адчуваецца ў пытанні і ў самой ідэі, што чалавека трэба суправаджаць, а не выводзіць з гэтага кола. Але хіба побач з намі няма такіх нябачна “прыкаваных” людзей? Ці наш уласны рух не мае часам замкнёнасці на тым самым “маршруце”? Часцей за ўсё, гэта азначае адзіноту. 

“Калі схапілі яго філістынцы, зараз жа выкалалі яму вочы і завялі ў Газу, дзе прымусілі яны яго, закутага ў два ланцугі медныя і замкнёнага ў вязьніцы, малоць зерне”. Суд 16, 21

Самсон. Вобразнаму апісанню яго мінулага жыцця прысвечана аж 4 раздзелы Кнігі Суддзяў. Вязьніцы – адзін верш. Моманту смерці – 10 вершаў. Здаецца, нават Кніга Суддзяў стараецца трымацца здалёк ад цемры Самсона. Што ён думаў, тупаючы, упакораны, у бясконцым жорнавым коле, што ўспамінаў? Пагоркі і даліны ці рукі Далілы, бітвы ці спакойныя вечары? З вялікай вышыні ён зваліўся ў тую вязьніцу… І ўсё ж, калі філістынцы прыводзяць яго дзеля забавы ў свой багаты дом, то мы бачым, што страціўшы зрок, свабоду і сілу, Самсон не стаў вар’ятам. Значыць, на сцежкі свайго мінулага ён вяртаўся думкамі не адзін. Перад тым, як яго схапілі, сказана Ў Бібліі, што “Пан адыйшоў ад яго”. 

Па дарозе ў Эмаус

Не ўсім так шчасціць – ісці ўдваіх і разважаць над агульнай бядой. Часцей чалавек гаворыць сам з сабой, маркотна шыбуючы скрозь час і прастору. Сам сабе даводзіць пра наканаванасць, сам сабе вызначае кірунак, скардзіцца на беспрытульнасць, сам з сабой раіцца, як (і ці варта) жыць далей… Раптам іншы голас спытае: “Аб чым гэта ты? Што сталася?” І сэрца здранцвее, зайшоўшыся ад болю. Расказаць каму іншаму гэтае ўсё? Каму Іншаму? (Вялікая літара ўзнікне значна пазней.)

Ці ўжо здолее той небарака разважаць не толькі з сабой, ганяючы думкі па замкнёным коле? Ці раскажа аб тым, што бяжыць, адхіснуўшыся ў жаху ад месца, дзе памерла надзея, дзе твары сяброў паглынула цемра, якой, здавалася, ужо не вярнуцца ніколі? Святла больш няма, разумееш, Падарожны? Мітусня, засцярогі і плач. Ды чуткі, якім няма веры. Не, няма веры радасным чуткам, усё дарэмна. А мы спадзяваліся, ведаеш…

“Ох, якія ж дурні ды яшчэ і маруды!” – так смешна мог бы ўсклікнуць і рассмяяцца толькі нехта найбліжэйшы, найлепшы. Здымем абутак, пачнем спачатку – ад Майсея – крок па кроку выходзіць з кола змрочных думак. Заслухаўшыся, не ўберагчы сэрца ад іскраў таго агню, які ўсё распальвае, нязгасны. Ноч падступіць, зірне ў вочы, каб спахапіліся ў апошні момант: “Застанься, пабудзь… Хоць нябачным”.

Значнасць асабістага выбару

Нядаўна прачытала з цікаўнасцю, але без асаблівай увагі, каментар Кэрал Мэйерс (Carol Meyers), амерыканскай даследчыцы Бібліі, аб постацях жанчын-павітух, якія з’яўляюцца ў першым раздзеле кнігі Зыходу. У гэтыя дні нечакана актуальнасць іх павялічылася, так што мне захацелася падзяліцца некаторымі сваімі разважаннямі. Фрагмент з кнігі Зыходу – з Бібліі на падставе рукапісаў кс. У.Чарняўскага.

“І сказаў цар егіпецкі павітухам гебрайскім, адна з якіх звалася Сэфраю, другая – Пуваю, загадваючы ім: “Калі будзеце прымаць роды ў гебраяк і надыдзе час нараджэння, то глядзіце: калі будзе (дзіця) мужчынскага роду – забівайце яго; калі будзе жаночага роду – захоўвайце”. Але павітухі шанавалі Бога і не зрабілі згодна пастановы цара егіпецкага, а зберагалі хлопчыкаў. <…> Таму Бог добра абыйшоўся з павітухамі, а народ разрастаўся і рабіўся вельмі дужым; і таму, што павітухі шанавалі Бога, Ён пабудаваў ім дамы.” Зых 1, 15-21

На першы погляд, дзіўна, што кніга Зыходу не падае імені галоўнага прыгнятальніка габрэйскага народа, фараона. Але, магчыма, менавіта на забыццё і безыменнасць ён заслужыў сваімі дзеяннямі. “Аблічча Пана супраць тых, хто чыніць зло, каб памяць пра іх сцерці з зямлі” Пс 34 (33), 17.

Брат

У прыпавесці пра марнатраўнага сына столькі граняў, што кожны раз можна чытаць яе, нібы ўпершыню. Здаецца, абодва сыны штосьці паспелі змарнаваць (малодшы – грошы, а старэйшы – магчымасць радавацца бацькавай прысутнасці), але, тым не менш, не здолелі страціць любові свайго бацькі, нязменнай і бязмежнай. Езус у прыпавесці звяртаецца да тых сыноў, але, па сутнасці, усе яны малодшыя. Малодшыя Яго браты, бо Ён – першынец у Айца, які гаворыць у канцы прыпавесці: “Дзіця, ты заўсёды са мною, і ўсё маё – тваё”. 

Хрыстус – той брат, які выпраўляецца на пошукі малодшага. Таго, які хацеў устаць і пайсці да Айца, ды так і не здолеў. Можа, яму не прыйшлося апусціцца на самае дно, дзе свінням жылося лепш, чым людзям. Можа, занямог і аслаб, забыўся пра дом… 

І вось Дзіця, якое заўсёды з Айцом, усё ж пакідае Яго, каб знайсці і вызваліць брата ад зняволення,  голаду і самотнасці. Гэты сапраўдны старэйшы Сын нябачны ў прыпавесці Езуса,  дагэтуль Ён няспынна выблытвае братоў і сясцёр з розных сілкоў і сетак, каб жаданне “Устану і пайду” не змарнела, а споўнілася. 

Кошт, які Яму прыйшлося заплаціць за вызваленне ўсіх нас, малодшых, – вельмі высокі і рэальны. Яго жыццё – за маё… Езус згадзіўся вярнуцца ў абдымкі Айца мёртвым, каб толькі ўсе мы маглі знайсціся жывымі.