На астравецкіх могілках тату хавалі здаецца зусім нядаўна, а мінула ўжо 7 год. Магіла яго ўжо далёка не апошняя. Такі сумны "прырост" назіраецца на многіх беларускіх могілках. Мы прыехалі нараніцы, і сонца на ўсходзе свяціла якраз на помнік. Старажытная традыцыя хаваць памерлых галавой на захад выглядала ў тую раніцу вельмі слушнай. "Няхай іх вочы ўбачаць святло Тваё, Пане..."
Па старому полацкаму тракту, углядаючыся ў восеньскую прыгажосць лясоў і пагоркаў, мы прыбылі ў Квачы, невялічкую вёску каля Глыбокага. Забралі адтуль стрыечную сястру майго бацькі, цёцю Ядвігу, і паехалі на дзеркаўскія могілкі (в. Дзеркаўшчына). Яны мне заўсёды падабаліся – невялікі пагорак, бярозы і аніводнай аградкі. Чыё гэта было "палітычнае" рашэнне – паздымаць іх усе – не ведаю, але і каля новых магілак ставяць толькі помнікі. У цішыні нячутна аблятае дробнае залатое лісце з высокіх бяроз. Жывыя змятаюць яго з мёртвых, але яно засцілае іх зноў.
Тут стаяць крыжы па татавых бацьках, дзядах, дзядзьках, родных браце і сястры. У Станіслава і Паўліны Манчынскіх было чатыры сыны: Леанард, Марцін,
Андрэй, Вінцэнты. У Вінцэнтага нарадзіліся Эдвард, Віргінія і Эўгеніуш,
мой бацька. Усе, акрамя майго бацькі, тут і ляжаць. Цяжка спасцігальнае замілаванне да штучных кветак... Нічога не зробіш,
калі старэйшым падабаецца. Ты можаш выказацца, але павыкідаць не можаш.
Яшчэ не твой час. Мама аднаўляе белую і чорную фарбы на крыжах. Мы мяцём і прыбіраем. На "сваіх" і на суседніх могілках, нібы тым, пра каго забыліся патомкі, стане лягчэй ад нашай увагі. Нібыта можна дамовіцца невядома з кім: калі нас не будзе, падмяціце і нашыя, бо і мы падмяталі чужыя. Праз дарогу – стары-прастары магільнік, нядаўна вызвалены ад хмызняку і дрэў. Калі мы былі там, то не маглі зразумець, што з ім адбылося, і толькі ўчора я прачытала на westki.info, што па закліку мясцовага пробашча дзеркаўцы прыбралі гэтае месца пахавання. На ім ужо няма каму шукаць "сваіх", але людзі не засталіся абыякавымі, адгукнуліся і зрабілі вялікую работу. 
Цёця Ядвіга назірае за нашай мітуснёй і дзіцячымі спрэчкамі пра тое, чыя чарга зараз падмятаць, успамінае дзядзькоў, якімі былі, як бедна жылі, як заўсёды адзін аднаму стараліся дапамагчы. Хоць дзяцей пакарміць. Пра дзядуню Вінцэнта гаворыць: "Такі быў добры чалавек, такі прыветлівы..." Пазней, калі мы зайшлі да яе на абед я лепш пачала разумець гэтую характарыстыку – прыветлівы. Гледзячы на цёцю, на яе зычлівасць, дзівячыся гумару і дабрыні, адчувала на сабе глыбокі позірк, як у майго таты – калі цябе бачаць усю да дна і любяць проста так, і нягледзячы на ўсё і за тое, што ты ёсць. Такое прыняцце адным чалавекам другога – не слепата, гэта бачанне наскрозь і дараванне ўсяго. Ці перажытае робіць гэтых цудоўных людзей такімі, ці наадварот, яны не дазваляюць злу, якое сустракаецца ў жыцці, змяніць іх душы? З удзячнасцю мы запалілі знічы, памаліліся "Анёл Панскі..."
Заехаліся ў Дзеркаўшчыну, прайшліся вакол касцёла Унебаўшэсця Пана. На усходнім фасадзе ўмуравана мемарыяльная шыльда, якая паведамляе, што
тут пахаваны: "С.П. Лявон сын Казімера Дамейка фундатар гэтага касцёлу.
+ 1845 г. 29 ліпеня на 78 годзе жыцця". Вось гэта помнік дык помнік на сваю магілу, дастойны і незнішчальны. Хаця ў 20 стагоддзі нейкія нелюдзі (але з бессмяротнай душой, Божа!) вельмі стараліся знішчыць. У 1989 годзе касцёл вярнулі парафіянам. І зараз ён выглядае ўваскрэсеным, не тое, што адноўленым.
У самой вёсцы заселеных засталося 2 хаты. Паўстагоддзя таму было каля 40. Мяне з дзяцінства прывозілі ў Лукашэвічы летам на некалькі тыдняў. Столькі ўспамінаў... Здаецца, не ад добрага жыцця паз'язджалі адсюль людзі, а бачыцца мне скрозь гады гэта вёска кветкай, прыгажосці някідкай, але з безліччу адценняў і колераў. Доўга цвіла яна, ды ссохла без жывой вады. Толькі і надзея, што ў вечнасці нічога не гіне...
1 лістапада мы перабраліся на Лідчыну. Пасля святой імшы ўліліся ў павольныя караваны аўтамабіляў да могілак. Звычайна бязлюдныя, у першыя лістападаўскія дні яны ажываюць. Над прыбранымі магіламі стаяць цэлымі сем'ямі і паасобку, моляцца, ставяць запаленыя знічы і свечкі, размаўляюць. Побач з сучаснымі надмагіллямі – старыя крыжы са сцёртымі імёнамі. Пахаванні Клімовічаў свякрова Станіслава ўпрыгожыла жывымі кветкамі, і яны сталі прыемным выключэннем з засілля штучных букетаў.Потым – мястэчка Радунь. Маці мужа – з сям'і Ставарукоў, шматлікай і дружнай. Вялікай чарадой мы хадзілі па старому магільніку. Такога дзіўнага месца пахавання яшчэ я не бачыла. Памерлым капалі долы, як хто прыдумаў, клалі іх галовамі ў розныя бакі свету і ўціскалі паміж старымі новыя магілы, ахвяруючы нават сцежкамі. Класічныя высокія аградкі з вострымі пікамі захаваліся на шматлікіх пахаваннях, замінаючы хадзіць, альбо, магчыма, спрабуючы звярнуць увагу мінакоў на душы пахаваных унутры гэтай канструкцыі людзей. Напэўна, іх патомкі не ведалі, што молячыся за душы сваіх продкаў, мы таксама ўспамінаем усіх памерлых вернікаў? На паверхні зямлі, у "нашым" свеце яшчэ можна падзяліць, адгарадзіць і клапаціцца толькі аб сваім, а там, пад зямлёй – адна грамада памерлых ад пачатку свету. Іх не дзеляць нашыя межы. Мы вымаўляем імёны тых, каго можам успомніць, і яны з'яўляюцца прадстаўнікамі ўсіх памерлых, нават тых, якім не паспелі даць імя. Узгадваючы блізкага чалавека, ці не хацелася б памаліцца за яго бацькоў, сяброў, дабрадзеяў? Якое суцяшэнне – ведаць, што так яно і ёсць.
Так званы "новы" радуньскі магільнік мала чым адрозніваецца ад любых новых могілак нашых гарадоў і мястэчак: чыстае поле, роўныя шэрагі, шырокія праходы, аднастайныя помнікі. Але цяжка не заўважыць адну адметнасць – парныя надмагіллі з пустым месцам для жывога сужонка. Нават год нараджэння ўжо выбіты, потым – працяжнік і пустое месца. Дзе-нідзе белай эмалевай фарбай дапісаны год смерці. Асабліва ўразіў адзін помнік – з двума пустымі месцамі. Хтосьці пажартаваў, што хочацца паставіць там зніч, але насамрэч ад такой прадбачлівасці робіцца страшнавата. Яшчэ нядаўна старыя куплялі загадзя труны, а цяпер вось ужо і помнікі ставяць пры жыцці. Што і казаць, не кожны мае магчымасць стаць фундатарам святыні, у сцяне якой цябе пахаваюць.
Усё яшчэ памер мае значэнне: вялікія знічы – блізкім, маленькія – дальнім. Трэба лічыць, што чым большы помнік, тым мацней любяць памерлага. Нешта ў гэтым, можа, ёсць, але побач з адным вялікім комплексам на тых могілках мне падумалася, што застацца на зямлі помнікам мне не хацелася б. Яго можа не быць. Добра было б застацца ў дзецях – позіркам, прыветлівасцю, мужнасцю, сціпласцю сваіх продкаў.
No comments:
Post a Comment